سیاه زخم‌یک بیماری حاد عفونی و قابل انتقال بین‌انسان و حیوان میباشد. مخزن این بیماری در دام (عمدتا گوسفند، بز وگاو) بوده و با مرگ و میر بالا و سریعی‌همراه است. این بیماری بوسیله باسیل گرم مثبت مولد اسپوری بنام باسیلوس آنتراسیس، ایجاد میشود. انسان به صورت اتفاقی درصورتی که در معرض تماس با دام‌آلوده، پوست، پشم و فرآورده‌های آن‌قرار گیرد یا از گوشت آلوده استفاده‌نماید و یا در هوای آلوده به اسپور(هاگ) تنفس نماید به بیماری مبتلامی‌شود. میکروب این بیماری می تواند به عنوان سلاح بیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد و تولید آن نسبتاً آسان است ، لذا در حال حاضر از اهمیت خاصی برخوردار شده است. گفتنی است بیماری سیاه زخم عموماً در مناطق کشاورزی و در بین حیوانات شیوع می یابد. انسان نیز در تماس با حیوان آلوده و یا محصولات به دست آمده از حیوان آلوده ، به بیماری مبتلا می شود. کارگرانی که با حیوان مرده و یا محصولات به دست آمده از حیوان مبتلا سروکار دارند، احتمال ابتلا به سیاه زخم برای آنها زیاد است این گونه آلودگی به سیاه زخم صنعتی مشهور است.
نحوه انتشار سیاه زخم:
هیج موردی از انتقال انسان به انسان سیاه زخم مشاهده نشده است.انتشار بیماری از طریق حیوانات صورت میگیرد وبیمار یمیتواند به عنوان یک سلاح مورد استفاده قرار بگیرد.سیاه زخم نشات گرفته از حیوانات : انسان از طریق تماس با فراورده های اجزای حیوانات آلوده یا استنشاق اسپور های انتشار یافته از فراورده های اجزای حیوانات آلوده(مانند پشم یا پوست حیوان) به سیاه زخم آلوده می شود.همچنین انسان ممکن است از طریق مصرف گوشت به خوبی پخته نشده حیوانات آلوده به سیاه زخم گوارشی مبتلا شود. سیاه زخم میتواند به عنوان یک سلاح نیز مورد استفاده قرار گیرد. این اتفاق در سال 2001 در ایالات متحده آمریکا رخ داد.سیاه زخم به صورت تعمدی از طریق سیستم پست و با ارسال نامه هایی حاوی پودر آلوده به سیاه زخم انتشار یافت.
انواع بیماری
1. پوستی:
حدود ۹۵ تا ۹۸ درصد از مواردبیماری انسان را شامل می‌گردد.باکتری از طریق بریدگی یا خراش درپوست وارد میشود (در پوست سالم‌قابل نفوذ نیست). در طول دوره نهفتگی ۱ تا ۷ روز (غالبا ۲ تا ۵ روز) عامل‌بیماری رشد و تکثیر نموده و توکسین(سم) تولید می‌نماید که باعث ایجادجوش کوچک رو به پیشرفت می‌گردد.معمولا این جراحت قرمز رنگ بوده، به‌جوش کورک مانند یا گزش حشره‌شباهت دارد و ممکن است خارش نیزداشته باشد.با پیشرفت بیماری جراحت اولیه‌تبدیل به تاول مملو از مایع می‌گردد.تاولهای دیگری نیز ممکن است درنزدیک جراحت اولیه ظاهر شود. مایع‌تاولی که در ابتدا روشن بوده به رنگ‌تیره و سیاه متمایل به آبی در می‌آید.هنگامی که تاول پاره شود، نکروز درمرکز جراحت شروع شده و به اسکار سیاه تبدیل می‌گردد. جراحت معمولابدون درد میباشد مگر اینکه تحت فشار قرار گیرد.همزمان با تشکیل اسکار ممکن است علایم عمومی خفیفی شامل‌بی‌قراری و بالارفتن درجه حرارت بدن‌بروز نماید.شایعترین محل عفونت پوستی، سر و ساعد است.
2. تنفسی:
استنشاق اسپورهای زنده وجایگزینی آنها در بافت‌های ریوی منجر به ایجاد نوع تنفسی می‌گردد. اسپورها بعد ازانتقال به غدد لنفاوی رشد کرده، تکثیرپیدا می‌کنند و توکسین (سم) تولید می‌نمایند.توکسین و باکتری از طریق مجاری‌لنفاوی وارد جریان خون شده توکسمی‌و باکتریمی سریعا کشنده را باعث‌می‌شوند.از علائم این نوع بیماری تب، سرفه‌ی خشک، احساس ناراحتی در پشت جناغ سینه و نهایتا تنگی نفس حاد، تعریق و سیانوز. پرده جنب ریه هم درگیر میشود و پس از آن تجمع مایع خونی در فضای بین دو پرده جنب روی می‌دهد. بیماری به سرعت پیشرفت می کند و در عرض ۲۴ تا ۳۶ ساعت شوک، افت دمای بدن و مرگ رخ می‌دهد.
3. گوارشی:
نوع گوارشی در نتیجه مصرف‌بافت (گوشت) آلوده حیوانات به وجود می‌آید.علایم بیماری نوع گوارشی به‌فاصله ۲ تا ۵ روز پس از مصرف‌گوشت آلوده تظاهر می‌یابد. علایم اولیه‌تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، تب، دردشکم و گاهی اوقات اسهال خونی‌می‌باشد.
دوره نهفتگى
در نوع پوستی، حدود ۱۰ـ۳ روز و در نوع گوارشی و استنشاقی، ۷-۱ روز است .در نوع پوستی اغلب به صورت تورم موضعی و یا زخم پوستی بدون درد، سیاه رنگ، نکروز شونده با بجا ماندن اثر بعد از بهبودی یا eschar میباشد.نوع تنفسی ممکن است دارای علائمی شبیه آنفلوآنزا بوده و در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک تظاهر نماید که میتواند مرگ زا باشد.
روش های تشخیص بیماری
کشت خون مثبت به همراه رنگ آمیزی گرم Gram Stain
روشهای تشخیصی اختصاصی آزمایشگاهی
روشهای پیشگیری از بیماری
استفاده از واکسیناسیون در افراد در معرض خطر ،مصرف آنتی بیوتیک پنی سیلین ، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین زیر نظر پزشک.واکسن سیاه زخم از سویه Sterne باسیلوس آنتراسیس که توکسین در مقادیر غیرکشنده تولید میکند و میتواند آنتی بادی محافظ ایجاد نماید، تهیه می گردد.
ایمونیزاسیون به کمک ۲ نوبت تزریق زیرپوستی به فواصل دو هفته و سپس ۳ تزریق در ماههای ۶ ، ۱۲ و ۱ صورت میگیرد. تزریق بوستر سالیانه نیز توصیه می شود.تزریق واکس برای افراد سالم ۶۵ ـ ۱۸ سال مجاز می باشد و برای خانمهای باردار نباید مورد استفاده قرار گیرد.
درمان بیماری
با استفاده از آنتی بیوتیکهای پنی سیلین ـ داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین زیر نظر پزشک می باشد. تا کنون مقاومت قابل ملاحظه گزراش نشده است.شروع سریع درمان کمک کننده است. آنتراکس نوع تنفسی بعد از شروع علائم بالینی علی رغم درمان ۱۰۰% کشنده می باشد.