پشت پلک صبح برنامه شبانگاهی رادیو سلامت

کارشناس برنامه دکتر مریم فرضی مشاور ارشد خانواده

معلم می‌خواست اولین جلسه درس را شروع کند. سخت‌ نگران بود. وقتی باعجله به طرف میز می‌رفت پایش لیز خورد و افتاد. کلاس از خنده منفجر شد. معلم آهسته از جایش بلند شد، ایستاد و گفت: آدم حتی اگر با صورت زمین بخورد باز هم می‌تواند بلند شود. دیگر هیچ صدایی از دیوار هم بلند نمی‌شد...تربیت به معنای افزودن رشد و ایجاد دگرگونی مطلوب است . تنبیه یا تشویق از جمله الگوهای تربیتی است که برای آگاه کردن فرد نسبت به کارهای منفی یا مثبت اش انجام می شود و در شکل گیری هنجارها نقش مهمی دارد. بسیاری از والدین برای تربیت کودکانشان راههای مختلفی را امتحان می کنند، از کتک زدن کودک گرفته تا محروم کردن، اخم کردن و گفتن جملاتی از قبیل دیگه دوستت ندارم و… از طرف دیگر والدینی هستند که اعتقادی به تنبیه کودکان ندارند و سعی می کنند با تشویق کودکشان را تربیت کنند به نظر شما کدام روش مناسب تر است: فقط تنبیه؟ فقط تشویق؟ یا تنبیه و تشویق در کنار هم؟ در میان اصول تربیتی تنبیه و تشویق جایگاه ویژه ای دارد. همه ی ما چه به عنوان والدین و چه به عنوان فرزند، این دو را تجربه کرده ایم. بسیاری از والدین این دو ابزار تربیتی را طبق آنچه از بزرگترها تجربه کرده یا دیده اند، برای فرزندان خود به کار می گیرند و تصور می کنند به کسب اطلاعات و افزایش آگاهی در این باره نیازی ندارند، غافل از این که نادیده گرفتن اصول این دو شیوه تربیتی تبعاتی دارد و باعث می شود والدین در موارد بسیاری سرخورده و ناامید شوند. آن ها اغلب شکایت می کنند که بچه های این دوره و زمونه فرق کرده اند غافل از این که بچه ها فرق نکرده اند و این والدین هستند که باید شیوه های برخورد صحیح با کودکان را بیاموزند. آن چه بسیاری از والدین نمی دانند این است که تنبیه و تشویق باید طبق اصول انجام شود تا اثر بخش باشد. یکی از مهمترین و کارآمدترین ابزار های تربیتی،  تشویق کردن است. از آنجا که کودک تمایل بسیار زیادی به جلب توجه و تاییدشدن دارد، به تشویق و تحسین واکنش مثبت نشان می دهد و به او اطمینان خاطر می دهد که مورد توجه قرار گرفته است. از این رو تشویق کردن، نه تنها موجب تقویت و پرورش رفتارهای مثبت می شود بلکه آرامش و نشاط کودک را درپی خواهد داشت. تشویق گاهی زبانی است که والدین با دلجویی و بیان جملات محبت‏ آمیز، رفتار و گفتار کودک را مورد تشویق قرار می‏ دهد و کودک را دلگرم و امیدوار می‏کنند و گاهی والدین با به آغوش گرفتن کودک، نوازش او، نگاه توأم با لبخند ، خرید شکلات، اسباب‏ بازی، لباس ، گردش و… او را به خاطر عملی که انجام داده است، می ‏ستاید. تنبیه در لغت به معنى آگاه کردن و در اصطلاح نوعى تحریک عاطفى از غیر راه مهرورزى و گاهى با خشونت و امرى قابل تشویق است. این تحریک که صورت هشدار و در نهایت نتیجه بازدارندگى از انجام و ادامه یک عمل را دارد ممکن است بصورت: نشان دادن حالت نارضایتی و غم و اندوه و تأسف از عمل باشد و یا بصورت وارد آوردن ضربه بر بدن با دست یا با وسیله‌اى دیگر.   همچنین ممکن است به صورت اجراى برنامه‌اى آزاردهنده باشد بدین گونه که او را از شیئی مورد علاقه‌اش محروم کرده و از دستیابى به هدف دوست‌ داشتنى او را باز دارند. کودک تنبیه را براى خود، برخوردى ناروا مى‌شناسد و آن را براى خود هشدار یا خطرى بحساب مى‌آورد. ازنظر تربیتی تنبیه وسیله‌اى است حساس و خطرناک و باید سعى شود تا حدود امکان آن را به کار نگیرند، مگر آنگاه که فرد درمسیر لغزش و انحراف باشد و سدّ راه او جز از آن طریق امکان‌‌پذیر نباشد. و یا مى‌خواهیم طفلى را به راه صلاح آوریم و شیوه‌اى جز این شیوه در اختیار نباشد